ХВЖ миссиясининг Ўзбекистон бўйича 2025 йил якуний баёноти қисқача шарҳи

2025 йил 6 май куни Марказий банкда ХВЖнинг Яқин Шарқ ва Марказий Осиё давлатларининг иқтисодий истиқболларига бағишланган таҳлилий ҳисоботи тақдимоти бўлиб ўтди. Маърузада ҳудудлардаги иқтисодий тенденциялар, имкониятлар ва хатарлар ўрганилган.

Биз вазият билан танишишни соддалаштириш ва қарор қабул қилиш учун қулай бўлиши учун ХВЖнинг Ўзбекистонга 2025-йилги миссияси тавсияларининг қисқача шарҳини туздик.

I. Сўнгги воқеалар, истиқболлар ва хатарлар.

Мамлакатдаги иқтисодий вазият ижобий тенденциялар билан ажралиб туради. 2024 йилда ЯИМ 6,5 фоизга ўсди, жорий операциялар бўйича дефицит эса 5,0 фоизгача қисқарди. Кўрсаткичларнинг яхшиланиши экспортнинг ўсиши, хомашё нархларининг юқорилиги ва мамлакатга пул ўтказмаларининг кўпайиши билан боғлиқ. Давлат молиясини муваффақиятли бошқариш бюджет тақчиллигини 3,2 фоизгача камайтириш имконини берди. Харажатларни оптималлаштиришга, шу жумладан энергия субсидияларини қисқартиришга қарамай, инфляция юқори даражада сақланиб қолмоқда - 2025 йил март ойида 10,3 фоиз.

Ташқи ноаниқлик кучайишига қарамай, Ўзбекистон иқтисодиётининг ўсиши барқарор бўлиши прогноз қилинмоқда. Глобал тарифларнинг ошиши ташқи талаб, хомашё нархлари ва молиявий оқимлар орқали таъсир кўрсатиши мумкин. Бироқ, базавий прогнозларга кўра, 2025 ва 2026 йилларда ЯИМнинг реал ўсиши тахминан 6 фоизни ташкил этади, бу хусусий истеъмол, инвестициялар ва таркибий ислоҳотларнинг ўсиши билан қўллаб-қувватланади. Олтин экспортини ошириш ва давлат секторини бирлаштириш ҳисобига жорий операциялар бўйича дефицит 2025 йилда ялпи ички маҳсулотнинг 5 фоизи даражасида сақланиб қолади. Инфляция 2025 йил охирига келиб 8%дан бироз юқори даражага тушади ва қатъий макроиқтисодий сиёсат туфайли пасайишда давом этади.

II. Иқтисодиётдаги юқори даражадаги ноаниқлик ҳам хавф, ҳам имкониятларни келтириб чиқаради.

Ташқи таҳдидлар:
- Савдо сиёсатидаги кенг кўламли ва узоқ муддатли ўзгаришлар
- Дунёдаги геосиёсий беқарорлик
- Халқаро молиявий ресурслардан фойдаланишни чеклаш
- Хомашё активлари нархларининг ўзгариши

Ички хавфлар:
- Бюджет тақчиллигининг прогноз кўрсаткичларидан ошиши
- Қарз олиш лимитларини қайта кўриб чиқиш зарурати
- Банк тизими кўрсаткичларининг ёмонлашуви
- Давлат компаниялари, давлат банклари ва давлат-хусусий шериклик томонидан потенциал мажбуриятларнинг ўсиши

Ижобий драйверлар:
- Таркибий ўзгаришларни жадал амалга ошириш
- Хорижий инвестициялар ва пул ўтказмаларининг ўсиши
- Олтин нархининг ижобий динамикаси

III. Фискал сиёсат.

2024 йилда консолидациялашган давлат бюджети тақчиллигини камайтириш ўрта муддатли бюджет мақсадининг 3 фоизга бажарилиши билан қўллаб-қувватланади. 2025 йил учун 5,5 миллиард АҚШ доллари миқдорида ташқи қарз олиш лимитининг жорий этилиши давлат ва давлат томонидан кафолатланган қарзнинг ялпи ички маҳсулотдаги улушини назорат қилишга ёрдам беради. Бироқ, олтин нархининг ўзгариши инфляция босими хавфини келтириб чиқаради ва макроиқтисодий тебранишларни кучайтиради.

*Ушбу рискларни минималлаштириш учун ҳукумат олтин нархи ўзгаришининг давлат харажатларига таъсирини чеклаши керак.

*Барқарор ривожланишни таъминлаш ва ижтимоий эҳтиёжларни қондириш учун даромадларни сафарбар этиш ва харажатларни оқилона сарфлашни фаоллаштириш зарур. 2020 йилдан бошлаб солиқларнинг ялпи ички маҳсулотдаги улуши 2 фоиз бандга камайишини қоплаш учун ўрта муддатли даромадлар стратегиясини ишлаб чиқиш зарур.

*Солиқ сиёсати корпоратив ва шахсий даромад солиқларини ислоҳ қилиш, даромадларга асосланган имтиёзларни қисқартириш ва самарасиз божхона имтиёзларини бартараф этишни ўз ичига олиши керак. Янги имтиёзлар киритмаслик муҳим.

*Даромадларни бошқариш аудит дастурларини модернизация қилишни ва солиқ тўловчилар ҳуқуқларига риоя қилган ҳолда солиқ идоралари операцияларини такомиллаштиришни талаб қилади.

*Асосий стратегиялар солиқ хизматини ислоҳ қилиш ва яширин иқтисодиётга қарши курашни ўз ичига олади.

*Қўшимча равишда иш ҳақини рационаллаштириш, товар ва хизматлар таннархини пасайтириш, давлат корхоналарини ислоҳ қилишни жадаллаштириш, ижтимоий ёрдам дастурларини такомиллаштириш ва пенсия тизимини ислоҳ қилиш зарур.

*Молиявий тизимни яхшилаш учун молиявий институтлар ислоҳотини давом эттириш керак.

Ҳукумат аллақачон муҳим қадамларни қўйди: бюджетни ўз вақтида тузади, молиявий режаларни тайёрлайди ва хатарлар ҳақида гапиради. 2030 йилгача давлат пулларини бошқаришни яхшилаш режаси ҳам бор.

*Пул қаердан олинишидан қатъи назар, барча давлат лойиҳалари бир хил бошқарилиши муҳим.

*Қурилиш режалари ва жорий харажатларни яхшироқ боғлаш керак. Бу ортиқча харажатларнинг олдини олишга ва бюджетни аниқроқ қилишга ёрдам беради.

*Ўзбекистон Марказий банки инфляциянинг 5 фоизлик таргет даражасига эришгунга қадар қатъий монетар сиёсатни қўллаб-қувватлаши шарт.

Инфляция босимига жавобан фоиз ставкаларининг оширилиши Марказий банкнинг чақириқларни енгишга тайёрлигини кўрсатади.

*Агар базавий инфляция ёки кутилмалар пасаймаса, сиёсат маълумотларга асосланган бўлиши ва кучайтирилиши керак.

*Валюта курси бозор шароитларига мослашиши, мослашувчанлик ва валюта рискларидан ҳимояланишни таъминлаши лозим.

* Коммуникацияни яхшилаш ва банк секторида давлат ролини камайтириш иқтисодиётни барқарорлаштиришга ёрдам беради.

V. Молиявий секторнинг барқарорлиги.

*Ҳокимият давлат тижорат банкларини хусусийлаштиришни тезлаштириши ва уларнинг самарадорлигини ошириш учун ислоҳотлар ўтказиши керак.

*Банклар рентабелликка йўналтирилган бўлиши, нотижорат операциялар эса бюджетдан тўлиқ қопланиши керак.

*Корпоратив бошқарув ислоҳотлари ва хусусийлаштириш кредит-пул сиёсатини ўтказишни яхшилашга ва хусусий секторнинг кредит олиш имкониятларини кенгайтиришга ёрдам беради.

*Банк назорати самарадорлигини ошириш учун Ўзбекистон молия сектори учун ишлаб чиқилган халқаро стандартлар ва тавсияларни жорий этиш зарур. Тартибга солишни кучайтириш, таваккалчиликларни баҳолашнинг ишончли механизмларини жорий этиш, тизимли таҳлил ва стресс-тестлашни кучайтириш, шунингдек, тўлов тизимлари устидан назоратни такомиллаштиришга алоҳида эътибор қаратиш лозим.

*Ўзбекистон Марказий банки молиявий барқарорлик хатарларидан огоҳ бўлиши керак.

2023-2024 йилларда жорий этилган макропруденсиал чора-тадбирлар уй хўжаликларини кредитлаш суръатларини пасайтиришга ва қарз олувчиларнинг кредит қобилиятига эътиборни кучайтиришга ёрдам берди. Шу билан бирга, микрокредитлаш сегменти фаол ривожланишда давом этмоқда, микроқарзларни енгилроқ шартларда тақдим этмоқда.

*Молиявий барқарорликни таъминлаш мақсадида Марказий банк кредит хатарлари, айниқса, чет эл валютасидаги қарзлар ва расмий даромадга эга бўлмаган жисмоний шахсларга берилган кредитлар бўйича назоратни кучайтириши зарур.

*Имтиёзли ва тўғридан-тўғри кредитлашни босқичма-босқич қисқартириш устувор вазифа бўлиб қолмоқда.

VI. Таркибий ва бошқарув ислоҳотлари

*Ўзбекистон ўтиш даври иқтисодий ислоҳотларини ниҳоясига етказиши ва институтсионал ўзгаришларни жадаллаштириши лозим.

* Энергия тарифлари ва маъмурий нархларнинг ошиши билан бошланган нархларни эркинлаштириш бозор кучлари тўлиқ акс этгунга қадар давом этиши керак.

Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлиш йўлидаги тараққиёт, қўшни мамлакатлар ва минтақалар билан алоқаларнинг мустаҳкамланиши савдони либераллаштириш ва диверсификация қилишга ёрдам берди.

* Давлат корхоналарини қўллаб-қувватлаш шаффоф, реструктуризатсия билан шартланган бўлиши ва аста-секин тўхтатилиши керак.

*Йирик давлат корхоналарини хусусийлаштиришни халқаро стандартларга риоя қилган ҳолда жадаллаштириш лозим.

*Бошқарув ва тўғридан-тўғри аралашувни самарали тартибга солиш ва бозор механизмлари билан алмаштириш зарур.

*Фирмаларнинг кириб келиши ва чиқиб кетишини осонлаштириш хусусий секторда рақобатни ривожлантиришга ёрдам беради.

Бошқарув, меҳнат ва экология соҳасидаги ислоҳотлар янада ривожланишни талаб қилади. Ижобий ўзгаришларга манфаатлар тўқнашуви тўғрисидаги қонуннинг қабул қилиниши, давлат хизматчиларини тайёрлаш ва коррупцияга қарши курашиш академиясининг ташкил этилиши киради.

*Ҳукумат ва давлат корхоналари мансабдор шахсларининг мол-мулкини декларация қилиш ва ахборотчиларни ҳимоя қилиш бўйича бўлажак қонун лойиҳалари тезкорлик билан қабул қилиниши керак.

*Харидлар шаффофлигини ошириш ва коррупцияга қарши стратегияни якунлаш бошқарув самарадорлигини оширади.

*Меҳнат бозори ислоҳотлари аёлларнинг иштирокини ошириш, норасмий бандликни камайтириш ва малакасини оширишга қаратилган.

*Энергетика тарифлари ислоҳотини якунлаш ва сувдан оқилона фойдаланиш, қишлоқ хўжалигини диверсификация қилиш ва ўрмонларни қайта тиклаш бўйича чора-тадбирларни жорий этиш иқлим кун тартибини илгари суради.

*Статистикани такомиллаштириш қабул қилинаётган қарорлар сифатини яхшилайди.

ХВЖ миссиясининг Ўзбекистон бўйича якуний баёнотининг тўлиқ версиясини қуйидаги ҳавола орқали ўқинг: https://www.imf.org/en/News/Articles/2025/04/23/mcs-042325-uzbekistan-staff-concluding-statement-of-the-2025-article-iv-mission